De western Unforgiven uit 1992 van en met Clint Eastwood wordt beschouwd als een van de beste westerns ooit. De film kwam bovendien uit op een moment dat het westerngenre een stille dood leek te steven.
Unforgiven wordt door sommigen gezien als een aanklacht tegen geweld, maar correcter is dat de film vooral wil laten zien dat het gebruik van geweld consequenties heeft, niet enkel voor het slachtoffer, maar ook voor de dader (of daders).
Sommige filmcritici hebben er op gewezen dat de film ook andere thema’s behandeld. Zo is er het thema van “gun control”. In Big Whiskey, waar de film zich grotendeels afspeelt, heeft de lokale sheriff Little Bill Daggett een verbod op vuurwapens ingesteld. De rol van Daggett wordt overigens op schitterende wijze vertolkt door de onlangs overleden Gene Hackman, die voor zijn sterke prestaties met een Oscar werd beloond.
Daggett vertegenwoordigt dus het gezag in Big Whiskey en regeert het dorpje met ijzeren hand. Een viertal hulpsheriffs staan hem in de handhaving van de wet bij. Het verleden van Daggett is niet helemaal duidelijk maar het valt niet uit te sluiten dat hij ooit wel aan de andere kant van het gezag stond. Dat het een gewelddadig verleden was, is echter wel duidelijk. Maar Daggett is intussen een man op leeftijd en wil zijn oude dag op een rustige manier slijten:
He was building a house and he wanted to sit on the porch and smoke his pipe and watch the sunsets. (Clint Eastwood)
Een rustige oude dag om op de veranda te zitten, een pijp te roken en naar de zonsondergang te kijken, vergt echter ook een rustige omgeving. En dus kunnen vuurwapens niet worden toegelaten. Niet alleen de lokale bevolking, maar ook reizigers moeten ten allen tijd hun vuurwapens inleveren voor de ganse duur van het verblijf.
Kortom, Daggett heeft zich kunnen opwerken tot sheriff van een lokaal dorpje, heeft daarmee het monopolie op het gebruik van geweld in dat dorp (= de meest rudimentaire definitie van de staat), en maakt daarvan gebruik om de lokale bewoners te ontwapenen, zodat zijn idylle op geen enkele wijze kan worden verstoord.
Naast Daggett, die het gezag vertegenwoordigt, is er ook Skinny, de uitbater van de saloon die er eveneens ook een lucratief bordeel op nahoudt. Skinny is de lokale kapitalist. De prostituees vormen zijn kapitaal, wat heel in het begin ook zo duidelijk gezegd wordt. Skinny en Little Bill vormen een goed koppel: hun relatie is een simpel voorbeeld van wat we tegenwoordig “crony capitalism” zouden noemen.
Tot zover de situatie in het dorpje Big Whiskey. Terug nu naar de film. Unforgiven begint met een scéne in het bordeel van Skinny. Nadat één van de hoeren een denigrerende opmerking maakt over de penis van een cowboy begint deze haar te bewerken met een mes. Nadat Skinny daar een einde aan maakt, wordt de hulp ingeroepen van Little Bill. Daggett wil in eerste instantie de twee cowboys straffen met de zweep, maar dat is niet naar de zin van Skinny. Die wijst Little Bill erop dat zijn hoeren een investering in kapitaal vertegenwoordigen, en dat door de verminking van één van de hoeren zijn kapitaal nu minder waard is.
Skinny wil dus vergoed worden. Little Bill gaat akkoord en beboet de twee cowboys. Zij moeten Skinny de komende lente paarden geven ter compensatie. Crony capitalism op zijn best. Paradoxaal genoeg zet Little Bill hiermee de trein aan gebeurtenissen in beweging die uiteindelijk zijn ondergang zullen betekenen. Omdat hij niet hard genoeg optreedt, zijn de hoeren zich immers verplicht om het heft in eigen handen te nemen. Zij verzamelen geld en loven een beloning uit voor iedereen die de twee cowboys dood schiet.
De eerste die zijn geluk wil beproeven is English Bob, gespeeld door Richard Harris. English Bob gaf zichzelf een naam door Chinezen dood te schieten voor de spoorwegen. Hij is ook een grote fan van het Britse Koningshuis en zit voortdurend denigrerende opmerkingen te maken over de Amerikaanse Republiek (waar hij nochtans een lucratieve job heeft gevonden), zelfs op Independence Day (“But a President, why not shoot a President?” Inderdaad, en waarom dan ook niet een Sheriff?).
Wanneer English Bob samen met zijn biograaf W.W. Beauschamp aankomt in Big Whiskey, wordt hij door één van de deputies van Daggett aangesproken op het bezit van vuurwapens. Wanneer English Bob weigert zijn wapens in te leveren, wordt Daggett erbij gehaald en gebeurt er dit:
Om verschillende redenen is dit een sleutelscène in de hele film. Door zijn vergissing – die later fataal zal blijken te zijn – heeft Little Bill zijn eigen rustige leven inclusief pijp en zonsondergang in gevaar gebracht. Precies de reden waarom hij sheriff werd van Big Whiskey en gun control installeerde. En dus moet Little Bill wel een voorbeeld stellen en English Bob in mekaar slaan (tot consternatie van iedereen met inbegrip van zijn eigen assistenten). Zodat geen verdere moordenaars zijn dorpje bezoeken en hij verder kan doen met een bouwen van zijn huis (scheve stukken en al). Wat we hier zien is dat een persoon met gezag in feite kan doen wat hij wil, omdat hij het monopolie heeft op het gebruik van geweld; zoals een echte overheid.
Dit alles is echter buiten William Munny (Clint Eastwood) gerekend. Munny is in feite door en door slecht. Een echte outlaw die zelfs op een bepaald moment een trein dynamiteerde waarbij vrouwen en kinderen omkwamen. Iemand die voor zichzelf het recht claimt geweld te gebruiken en zich niks aantrekt van autoriteiten die dat monopolie claimen. En het is net deze outlaw uiteindelijk Little Bill (en Skinny) zal vermoorden omdat zij in hun machtswellust nog een andere fatale vergissing begaan: ze doden namelijk Munny’s vriend Ned Logan.
Nadat William Munny Little Bill, Skinny en de meeste van Daggett’s assistenten heeft vermoord, kan hij ongedeerd het dorpje verlaten. Hij geraakt weg zelfs nadat hij gedreigd heeft terug te komen en iedereen om te brengen als ze zijn vriend Ned niet op fatsoenlijke manier begraven. Nochtans heeft één van Daggett’s assistenten het overleefd: Charlie. Maar wie de film gezien heeft, weet dat Charlie eigenlijk een lafaard is. De angst is voortdurend van zijn gezicht af te lezen. En ook W.W. Beauchamp – ongeacht zijn fascinatie voor geweld en gewelddadige figuren die hij gebruikt om boeken te verkopen – is in feite een totale angstbek. Hij pist in zijn broek wanneer de assistenten hun geweer op hem richten. En telkens wanneer er echt geweld aan te pas komt, wendt hij zijn gezicht af, zoals tijdens de ondervragingsscène van Ned Logan door Little Bill. En ook de andere bewoners durven het niet aan om op Munny te schieten (want: “I’m not the deputy”).
Dat Munny dus de moordpartij zonder gevolgen kan doorkomen is dan ook rechtstreeks het gevolg van Little Bill’s strikt beleid inzake “gun control”. De enige twee die iets zouden kunnen doen zijn daar te laf voor, en de bevolking van het dorpje kan niet omgaan met wapens (want ze mogen er geen hebben) en weet niet hoe ze zich zouden moeten verdedigen zodra de bestaande autoriteiten weggevallen zijn. Dus niet alleen is Little Bill’s “beleid” de directe aanleiding van zijn eigen ondergang (“deserve has nothing to do with it”), maar kan zijn moordenaar ook nog eens ontsnappen en voor zichzelf het rustige leven opbouwen dat Daggett voor zichzelf had gewenst door een heel dorpje onder zijn gezag te plaatsen en tot totale ontwapening te dwingen.
Little Bill is een complexe figuur – een complexiteit perfect vertolkt door Gene Hackman die dan ook terecht een Oscar kreeg ondanks zware concurrentie van Jack Nicholson in A Few Good Men en Al Pacino in Glengarry Glenn Ross – die noch overduidelijk goed of slecht is, zoals William Munny dat wel is, ook al had die door zijn vrouw zijn gewelddadig verleden afgezworen. Little Bill is niet intrinsiek slecht zoals Munny. Zijn “misdaad” bestaat erin dat hij een gans dorp heeft onderworpen aan zijn eigen tiranniek gezag om voor zichzelf een rustig leven op te bouwen op zijn scheve veranda. Dat gaf hem de macht om de meest verschrikkelijke dingen te doen zodat zijn rustige leven niet in gedrang zou komen: van de weigering om de cowboy’s voor hun misdaad te straffen, over het in mekaar slaan van English Bob tot het doodfolteren van Ned Logan, ook al was dat laatste niet de bedoeling (Ned was overigens totaal onschuldig en had niemand vermoord. Nadat Ned niet in staat bleek te zijn om één van de cowboys dood te schieten had Munny die opdracht van hem overgenomen).
Kortom, de overheid moet niet noodzakelijk uit slechte mensen bestaan, opdat die overheid geen slechte dingen zou doen. Het echte gevaar schuilt in het monopolie op geweld dat overheden typisch voor zichzelf claimen (zoals Little Bill dat deed in Big Whiskey). Macht corrumpeert, en een monopolie op macht corrumpeert absoluut. Als allegorie op het gedrag van overheden is Unforgiven een absolute triomf.